Według niektórych badaczy, europejską kolebką turystyki jest rejon Bańskiej Szczawnicy (dokładnie Szczawnickie Wierchy, z najwyższym wzniesieniem Sitno (węg. Szitne – wysokość 1009 m.). Właśnie tam w 1860 roku powstał Sittnya Club, który działał do 1874 roku. Do tej pory trwają spory, czy organizacja była bardziej słowacka, czy węgierska[1]. Inicjatorem założenia stowarzyszenia był Węgier Ede Schostál, na którego cześć nazwano okoliczne miejsca (pobliska łąką i źródło noszą nazwę Szostála).

 

​

Emblemat Węgierskiego Towarzystwa Karpackiego 

Najstarszym towarzystwem tatrzańskim było powstałe w 1873 roku Węgierskie Towarzystwo Karpackie (węg. Magyarországi Kárpát Egyesület - MKE). Oficjalnie organizacja była niemiecko-węgierska, gdyż wraz z mieszkającymi pod Tatrami Węgrami założyli ją spiscy Niemcy. W 1869 roku inicjatorem powstania organizacji był austriacki lekarz dr Heinrich Wallmann. Dwa lata później napisał odezwę w językach niemieckim, węgierskim i polskim, w  której wzywał do powołania nowego towarzystwa. Pomimo wysłania tysiąca egzemplarzy odpowiedziało mu zaledwie sześć osób: dr Mór Déchy[2] - adwokat z Budapesztu, dr Jozsef Fülöp - adwokat z Bratysławy, Wilhelm Hauszmann z Królewca, Józef Stefan Szalay[3] - węgierskiego pochodzenia właściciel Szczawnicy oraz Julius Zimmerman -profesor z Kieżmarku. Właśnie ten ostatni podjął kolejną próbę stworzenia organizacji, która również spaliła na panewce.
Kolejną osobą zaangażowaną w rozwój tej idei był Anton Döller, emerytowany austriacki major, wielki miłośnik alpinizmu. W 1872 roku zamieszkał w Kieżmarku. Postanowił kontynuować pracę Zimmermana, przekonując do pomysłu osoby z wyższych warstw społecznych. Wszyscy zainteresowani spotkali się po raz pierwszy w niedzielę 11 maja 1873 roku. Tydzień później powstał statut towarzystwa, a 10 sierpnia 1873 roku odbyło się spotkanie założycielskie w Starym Smokowcu. W zebraniu uczestniczyło ponad 70 członków, wśród nich jeden Polak, Stefan Buszczyński[4]. Na siedzibę stowarzyszenia wybrano Kieżmark. Rok później powstało po przeciwnej stronie Tatr Towarzystwo Tatrzańskie.

Okładka rocznika Węgierskiego Towarzystwa Karpackiego z 1907 roku 

W 1874 roku Węgierskie Towarzystwo Karpackie opublikowało pierwszy tom swoich roczników. Były one wydawane dwujęzycznie, w języku węgierskim (Magyarországi Kárpátegyesület Évkönyve) i niemieckim (Jahrbuch des Ungarischen Karpathenvereins). Roczniki wydawane były bez przerwy do 1917 roku[5], zawierały artykuły poświęcone turystyce górskiej oraz sprawozdania z wypraw. Zdarzało się, że zamieszczano w nich również prace polskich autorów.

W latach 1884-1891 siedzibą Zarządu Głównego stowarzyszenia była Lewocza, a od 1891 do 1920 Nowa Wieś Spiska. W 1891 roku od MKE część członków odłączyła się, zakładając Węgierskie Towarzystwo Turystyczne (Magyar Turista Egyesület, MTE) z siedzibą w Budapeszcie, które zajmowało się nie tylko górskimi aspektami turystyki.

Węgierskie Towarzystwo Karpackie prowadziło szeroką akcję publicystyczną i dydaktyczną. Główne starania dotyczyły przede wszystkim upowszechniania turystyki w Tatrach poprzez budowę schronisk. Do najbardziej popularnych należały: Schronisko nad Szczyrbskiem Jeziorem (zbudowane w r. 1875); Schronisko w Dolinie Kieżmarskiej (1876), przeniesione w 1880 r. nad brzeg Zielonego Stawu Kieżmarskiego; Schronisko nad Wielickim Stawem (1878); Schronisko nad Popradzkim Jeziorem (1879). MKE wyznaczyło również wiele dróg i ścieżek: drogę Turystowską od Jaskiń Bielskich po Jezioro Szczyrbskie; drogę z Niźniego Szmeksu do Drogi Turystowskiej; ścieżkę w Dolinie Kieżmarskiej; ścieżkę ze Szmeksu przez Siodełko do Hotelu pod Kozicą; Perć z Doliny Wielickiej na Polski Grzebień i Małą Wysoką oraz do Stawu Batyżowieckiego; ścieżkę na Rysy i do Stawów Ilińczowych oraz szereg znakowań na innych szlakach. Poza pracą w górach stowarzyszenie organizowało ruch w Tatrach w każdych jego aspektach. Kształcono przewodników, których zaopatrzono w liny i niezbędny sprzęt. Wspólnie z innymi węgierskimi towarzystwami powołano Ochotniczy Wydział Ratunkowy, który niósł pomoc kiedy było to potrzebne. Dodatkowo wyposażono schroniska po południowej stronie Tatr w łączność telefoniczną oraz materiały sanitarne. Wreszcie, w 1887 roku w Popradzie uroczyście otwarto Muzeum Karpackie z 12 tysiącami eksponatów. Ich liczba w 1922 roku wynosiła już 40 tysięcy okazów.

           Reklama sprzętu turystycznego zamieszczona w roczniku Węgierskiego Towarzystwa Karpackiego 

Wzorcowo układała się współpraca Towarzystwa z rządem węgierskim, który nie szczędził środków na budowę ścieżek, dróg oraz urządzeń turystycznych w miasteczkach uzdrowiskowych. Wsparcie oferowali również zarządcy uzdrowisk oraz miast spiskich. Jakże odmienna była sytuacja po drugiej stronie Tatr. Polskie Towarzystwo Tatrzańskie musiało własnymi siłami oświetlać ulice, budować linie telegraficzne oraz utrzymywać parki uzdrowiskowe. Ubolewano, że „władze zakopiańskie nie widzą nic poza chodnikiem na Krupówkach, wielką lampą przed mieszkaniem byłego wójta oraz ściąganiem taksy klimatycznej, a Towarzystwo Tatrzańskie „w dowód uznania” otrzymuje od rządu zasiłki, umożliwiające mu zakup nowego wiaderka, lichtarza i papierowego siennika.”

Schronisko nad Popradzkim Jeziorem w 1888 roku 

Po zakończeniu I Wojny Światowej i upadku Wielkich Węgier nazwę organizacji zmieniono na Towarzystwo Karpackie (Karpathenverein - KV). Nowy rząd za wszelką cenę chciał zerwać z państwowo-narodowym powiązaniem stowarzyszenia z Węgrami. Od tego momentu główną rolę zaczęli w niej odgrywać znacznie liczniejsi w tych rejonach Niemcy spiscy. Władze czechosłowackie groziły nawet likwidacją towarzystwa, ale dzięki m.in. poparciu Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego odstąpiono od tego pomysłu. Siedziba stowarzyszenia została ponownie przeniesiona do Kieżmarku. Początkowo prezesem był Michael Guhr (1920–1933), a następnie węgierski lekarz, taternik oraz działacz turystyczny Miklós Szontagh (1933-1939). Kontynuowano również wydawanie roczników, m.in. pod redakcją węgierskiego taternika, narciarza, działacza turystycznego i profesora Szkoły Handlowej w Kieżmarku - Gyuli Heftyego.

 

           

Gyula Hefty

Przez cały okres działalności organizacja nie tylko wzorowo współpracowała z polskimi przyjaciółmi po drugiej strony Tatr. Również jej członkowie darzyli Polaków wielką przyjaźnią oraz szacunkiem. Przykładem była obchodzona w 1922 roku uroczystość 50-lecia Towarzystwa, na którą zaproszono reprezentację z Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego.  Jubileusz rozpoczął przewodniczący Towarzystwa Karpackiego następującymi słowami: „Przede wszystkim witam zastępców Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego z Krakowa. Nasze bratnie, polskie stowarzyszenie — ledwo o miesiące od nas młodsze — pracuje od półwiecza ramię w ramię z nami, wspieramy się wzajemnie, uczymy się od siebie i krzepka przyjaźń łączy nas nierozdzielnie”. Przedstawiciel strony polskiej wyraził wielką wdzięczność dla Towarzystwa, które walnie przyczyniło się do rozwoju polskiego ruchu turystycznego na południowej stronie Tatr. Zwrócił również uwagę na różnicę pomiędzy węgierskimi a polskimi zebraniami: „Podkreślić należy przede wszystkiem powściągliwość mówców, dzięki której, obrady, mimo olbrzymiego programu, mogły zakończyć się w dwie i pół godziny, w rekordzie czasowym, niemożliwym do osiągnięcia u nas, którzy przy takich okazjach cierpimy na nieuleczalnego solitra[6] oratorskich popisów. Nastrój, panujący na sali, był poważny i skupiony.” Przez cały czas uroczystości, z obawy przed rządowymi sankcjami, nie wspominano pierwszego członu nazwy stowarzyszenia które obowiązywało przez pierwsze 46 lat jego istnienia.

Po rozpadzie Czechosłowacji w marcu 1939 roku władzę organizacji przejęli naziści. Szeregowi członkowie pozostali jednak wierni swoim ideałom i nadal bezinteresownie pomagali tatrzańskim turystom. Po zakończeniu II Wojny Światowej władze czechosłowackie rozwiązały Towarzystwo Karpackie.

 

Bibliografia:

Dzieje Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego; Warszawa-Kraków 1988.

Roczniki Węgierskiego Towarzystwa Karpackiego (Magyarországi Kárpátegyesület Évkönyve); 1874-1917.

Taternik. Organ Sekcji Turystycznej Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego; Lwów, Kraków, Zakopane (wydawany w latach 1907-1912, 1912-1924, 1928-1942).

Wiek Nowy. Popularny dziennik ilustrowany; Lwów 1901-1939.