Co roku w Katowicach organizowany jest Szachowy Turniej Przyjaźni Polsko-Węgierskiej. W rozgrywkach bierze udział kilkuset zawodników z kilkunastu krajów. Jest to największy otwarty turniej szachowy w Polsce. Uczestniczą w nim dzieci oraz dorośli, a wśród nich arcymistrzowie tej dyscypliny. Rok temu do zmagań zapisało się ponad dziewięciuset graczy. W 2020 roku planowany jest start VIII edycji turnieju. Pomysł na zorganizowanie imprezy narodził się podczas spotkań przedstawicieli dwóch miast partnerskich – Miszkolca i Katowic. Na miejsce zawodów wybrano stolicę Śląska. Turniej rozgrywany jest systemem szwajcarskim na dystansie dziewięciu rund. Za zajęcie najlepszych miejsc przyznawane są wysokie nagrody pieniężne. W sposób szczególny honorowani są zawodnicy z Węgier – dla najlepszego Madziara przewidziana jest dodatkowa gratyfikacja finansowa. Łukasz Turlej, wiceprezydent Międzynarodowej Federacji Szachowej, a zarazem dyrektor Turnieju Przyjaźni Polsko-Węgierskiej po zakończeniu ostatnich zawodów powiedział: „Węgry są bardzo silnym szachowym krajem, mają ogromne tradycje szachowe w wielu miastach. Cieszymy się, że przyjeżdżają do nas, że możemy wymieniać się doświadczeniami. Współpraca Katowic z Miszkolcem i przyjaźń polsko-węgierska jest kultywowana od wielu lat w Katowicach.”

Szachowy Turniej Przyjaźni Polsko-Węgierskiej ma długą tradycję. Co roku bierze w nim udział kilkuset graczy. Fot. strona internetowa Przeglądu Sportowego

 

: https://www.youtube.com/watch?v=ClbxPMag-T4

 

Szachowy Turniej Przyjaźni Polsko-Węgierskiej w 2019 roku

Szachy, nazywane „królewską grą”, to rozgrywka strategiczna dla dwóch osób powstała w VI wieku naszej ery w Indiach. Była ona jedną z ulubionych rozrywek cesarzy, władców i monarchów. Szachy były znaczącą częścią kultury szlacheckiej w średniowieczu i renesansie. Kazimierz Wielki swój stosunek do nich określił nawet w ustawodawstwie państwowym. Zamiłowanie do gry zaszczepili u niego władcy z rodu Andegawenów. Ich wielki entuzjasta - Karol Robert, pierwszy władca z dynastii na tronie węgierskim – podarował nawet podczas spotkania w Wyszehradzie w 1330 roku królowi czeskiemu Janowi Luksemburskiemu zestaw do gry w szachy. Podarunek wykonano z jaspisu i szafiru, a piony ze złota i szlachetnych kamieni. Szachy uwielbiali również Ludwik Andegaweński, Władysław Jagiełło, Kazimierz Jagiellończyk i Zygmunt I Stary. Ten ostatni podczas pobytu na węgierskim dworze swojego brata Władysława pod koniec XV wieku, namiętnie oddawał się grze i stracił sporo pieniędzy. W czasie oświecenia powszechnie uważano, że szachy są narzędziem samodoskonalenia.

W szachy grywali już templariusze

Najstarsze związane z Madziarami ślady gry pochodzą z Czerniowiec leżących na terenie dzisiejszej Ukrainy. W grobie węgierskiego kupca z IX wieku odnaleziono szklany zestaw do szachów. Natomiast na terenie dzisiejszych Węgier podczas wykopalisk w Nagyvázsony znaleziono figury pochodzące z XV wieku. Węgierskie Stowarzyszenie Szachowe powstało w 1911 roku.  Trzynaście lat później Madziarzy znaleźli się wśród piętnastu krajów założycielskich Międzynarodowej Federacji Szachowej (FIDE).

            Najbardziej znaną szachową rodziną na świecie są węgierskie siostry Polgár – mistrzynie z Budapesztu. Ojciec sióstr – László – urodził się 11 maja 1946 roku w Gyöngyös. Z zawodu był pedagogiem. Chociaż sam w szachy grał na średnim poziomie, zajmował się teoretycznie zagadnieniami z nimi związanymi. Był zwolennikiem koncepcji, że „geniuszy się tworzy, nie rodzi”. Swoje poglądy na wychowanie zawarł w książce „Wychować geniusza!”. Wkrótce ożenił się z Ukrainką Klarą Altberger, która urodziła mu trzy córki: Zsuzsę, Zsófię i Judit. László postanowił nie wysyłać swoich dzieci do szkoły. Osobiście zajmował się ich edukacją oraz od małego uczył ich grać w szachy – nawet do 10 godzin dziennie. Pomimo iż kontrowersyjne metody były mocno krytykowane, László niezrażony realizował swój plan. Dziewczynki były rozwijane wszechstronnie, nie tylko w kierunku „królewskiej gry”. Każda z nich zna obecnie od czterech do ośmiu języków obcych!

László Polgár z córkami (od lewej Judit, Zsuzsa i Zsófia)

Najstarsza z sióstr Zsuzsa Polgár urodziła się 19 kwietnia 1969 w Budapeszcie. Już w wieku czterech lat wystartowała w pierwszym turnieju w życiu. Były to szachowe mistrzostwa Budapesztu dla dzieci do lat 11. Zsuzsa, pomimo znacznej różnicy wieku, wygrała wszystkie dziesięć partii i zdobyła pierwsze miejsce w zawodach. Mając dwanaście lat zdobyła tytuł mistrza świata juniorów. Natomiast trzy lata później była już najlepszą szachistką na świecie! Jeszcze przed ukończeniem pełnoletności zaczęła brać udział w turniejach z udziałem mężczyzn, w których odnosiła duże sukcesy. Przez długi czas znajdowała się na pierwszym miejscu w rankingu najlepszych szachistek świata. Zdetronizowała ją dopiero młodsza siostra, Judit. Zsuzsa jako pierwsza kobieta w historii zdobyła tytuł męskiego arcymistrza szachowego. Wygrywała partie z najlepszymi szachistami świata, m.in. z Anatolijem Karpowem i Wiktorem Korcznojem. Zdobyła również sześć medali olimpijskich: trzy złote, dwa srebrne i jeden brązowy. Zsuzsa jest również ustanowiła rekord świata w grze symultanicznej. Przez ponad 16 godzin rozegrała 326 partii, z których tylko 3 przegrała. W 2002 roku wyemigrowała do Stanów Zjednoczonych. Prowadzi tam szkołę szachową i fundację promującą grę wśród młodzieży i kobiet.

Zsuzsa Polgár w towarzystwie ojca w 1982 roku. Po prawego siedzi jej siostra – Zsófia

Druga córka László – Zsófia – nie osiągnęła aż takich sukcesów jak pozostałe siostry. Była jednak wybitną szachistką. Urodziła się 2 listopada 1974 roku w Budapeszcie. Już jako nastolatka uzyskiwała znakomite wyniki. Do historii przeszło jej spektakularne zwycięstwo na turnieju w Rzymie, gdzie jako piętnastolatka pokonała wielu szachowych mistrzów. Jej rodzice uważali, że jest najzdolniejszą z sióstr. Nie wykorzystała jednak w całości swojego potencjału. Najwyżej w historii była sklasyfikowana na dziesiątym miejscu w kobiecym rankingu. Powodem były liczne zainteresowania Zsófii – malarstwo, rzeźbiarstwo i projektowanie. Po poślubieniu izraelskiego mistrza szachowego wyprowadziła się do Izraela. Obecnie pracuje jako grafik, ilustrator książek i nauczyciel „królewskiej gry”.

Siostry Polgár

 

Najmłodsza z sióstr – Judit – urodziła się 23 lipca 1976 w Budapeszcie. Pierwsze szachowe sukcesy odniosła jako mała dziewczynka. Już w wieku sześciu lat pokonywała dużo starszych graczy. Po serii zwycięstw, w wieku dwunastu lat zdobyła z kobiecą drużyną Węgier olimpijskie złoto. W międzyczasie otrzymała tytuł arcymistrzyni oraz zajęła pierwsze miejsce w światowym rankingu kobiet. Nie mając żadnej konkurencji, postanowiła odtąd grać tylko z mężczyznami. W 1990 roku zdobyła drugie olimpijskie złoto. Rok później, mając piętnaście lat, zdobyła tytuł mistrza Węgier mężczyzn, a następnie uzyskała tytuł męskiego arcymistrza jako najmłodsza osoba w historii. Byłą pierwszą kobietą, która przekroczyła barierę 2700 punktów rankingowych, co dało jej możliwość używania elitarnego nieoficjalnego tytułu szachowego – „super-arcymistrza”. Najwyższy wynik osiągnęła w 2005 roku – była wtedy ósmym szachistą na świecie bez podziału na płcie. Judit nieprzerwanie przez 26 lat, między 1989 a 2015 rokiem zajmowała pierwsze miejsce w kobiecym rankingu Międzynarodowej Federacji Szachowej. W 2014 roku zakończyła sportową karierę. Jako jedyna z sióstr nie wyprowadziła się z Węgier. W Budapeszcie założyła fundację swojego imienia, w której pomaga dzieciom w edukacji i rozwijaniu się poprzez unikalne, autorskie metody. Program nauczania fundacji został włączony do oficjalnej krajowej podstawy programowej na Węgrzech. Dodatkowo, dzięki staraniom Judit, od 2013 roku rozwój poprzez szachy jest dodatkowym przedmiotem w węgierskich szkołach podstawowych. Celem programu jest rozwinięcie ogólnych umiejętności oraz promowanie logicznego i kreatywnego myślenia. Bardzo ważnym aspektem tej metody jest to, że nauczyciel nie musi znać szachów, tylko wykorzystuje ich reguły do ogólnego nauczania. Opanowanie szachów nie jest celem, ale narzędziem, które jest niezwykle skuteczne w rozwijaniu logicznego, kreatywnego myślenia. Według Judit Polgár „ćwiczenia takie można łączyć ze sportem lub literaturą i symulować różne sytuacje życiowe”. Najmłodsza z sióstr jest również założycielem oraz głównym organizatorem odbywającego się w Budapeszcie od 2015 roku Światowego Festiwalu Szachowego.

 

Judit Polgár podczas pojedynku z rosyjskim arcymistrzem szachowym Borisem Spasskim

O siostrach Polgár powstały dwa filmy: Planete+ zrealizował dokument „Siostry Polgár. Jak wychować szachowe mistrzynie”, natomiast National Geographic „Zróbcie ze mnie geniusza”.

 

 

Źródła:

 

Bubczyk R., „Szachy i rycerze. O grach planszowych w angielskiej kulturze wyższej późnego średniowiecza”, Lublin 2005

 

Strona internetowa Węgierskiego Związku Szachowego - http://chess.hu/

 

Węgierski Światowy Magazyn Szachowy - https://sakkvilag.hu/Termekeink/

 

Film dokumentalny „Siostry Polgar. Jak wychować szachowe mistrzynie” – Planete+

 

Fundacja Judit Polgár - https://www.thejpcf.com/

 

 

​

Obecnie siostry Polgár promują na całym świecie grę w szachy wśród młodzieży i kobiet

 

 

Michał Kawęcki, urodzony w 1987 roku. Politolog, założyciel i prezes Stowarzyszenia Sympatyków I. Lwowskiego Klubu Sportowego Czarni Lwów. Autor  monografii najstarszego polskiego klubu piłkarskiego.