W czasie epidemii koronawirusa pierwszą rzeczą, której każde dziecko nauczyło się już ponad miesiąc temu, była potrzeba dokładnego umycia rąk. Jednak o wiele mniej osób wie, że tą dzisiaj powszechną praktykę zawdzięczamy Węgrowi Ignazowi Semmelweisowi, lekarzowi pochodzenia niemieckiego z Pesztu. Poniżej zebraliśmy sylwetki kilku lekarzy węgierskich lub pochodzenia węgierskiego, bez których medycyna byłaby na zupełnie innym etapie niż obecnie.
Ignác Semmelweis, wybawiciel matek
Twórca podstaw etiologii gorączki połogowej urodził się 1 lipca 1818 r. w budańskim Tabanie jako potomek starej niemieckiej rodziny. Studia uniwersyteckie rozpoczął najpierw na wydziale filozofii, następnie kontynuował je na prawie, a ostatecznie zmienił zainteresowania i został studentem medycyny w Peszcie, a następnie w Wiedniu. Dyplom otrzymał w roku 1844-tym, a w 1846-tym został mianowany asystentem w klinice położniczej w Wiedniu, gdzie niemal codziennie zmagał się z tragediami matek umierających w gorączce połogowej. Lekarz zauważył, że znacznie mniej kobiet zmarło w domu, rodząc z pomocą położnych, niż w szpitalach. Kiedy jego kolega zranił się w rękę podczas sekcji zwłok i wkrótce potem zmarł, Semmelweis odkrył, że wyniki sekcji zwłok lekarza były identyczne z dokumentacją matek zmarłych z powodu gorączki połogowej. Wielkim osiągnięciem było nie tyle rozpoznanie sepsy, co zrozumienie, że na ręce patologa znajdowała się substancja zakaźna, a żeby dostać się do krwiobiegu potrzebowała jedynie rany, którą z kolei można znaleźć u każdej rodzącej kobiety. Semmelweis jako pierwszy zauważył, że gorączka połogowa nie jest osobną chorobą, lecz konsekwencją infekcji, a infekcję tę rozprzestrzenia lekarz. Zmusił przydzielonych mu lekarzy, aby przed dotknięciem pacjenta myli ręce silnymi środkami dezynfekującymi, a gdy złapał kogoś na tym, że nie zmienia pościeli wystarczająco często, natychmiast go zwalniał. Aby zapobiec infekcji wprowadził mycie rąk środkami dezynfekującymi. Uważany jest również za jednego z prekursorów etiologii eksperymentalnej.
Dzięki swemu odkryciu nie zyskał niestety chwały, ale wrogów wśród swoich kolegów, którzy byli dumni ze „szpitalnego zapachu” swych rąk i uważali za obraźliwe przypuszczenie, że to oni powodują śmierć pacjentów. Ignaz Semmelweis jako pierwszy na Węgrzech przeprowadził operację jajników. W 1855 roku został mianowany profesorem położnictwa i ginekologii na Uniwersytecie Peszteńskim. Do tego czasu, z powodu głoszonych przez niego z wielkim zapałem poglądów, cała społeczność medyczna odwróciła się od niego, i zaczęły doskwierać mu zaburzenia psychiczne. Zmarł w r. 1865 w instytucie psychiatrycznym w Wiedniu.
Niektóre dokumenty związane z odkryciami Ignaza Semmelweisa dotyczące gorączki połogowej, opublikowane w formie drukowanej w latach 1847–1861, zostały w roku 2013-tym wpisane na Listę Światowej Pamięci UNESCO.
Albert Szent-Györgyi, ojciec witaminy C
Urodzony w Budapeszcie 16 września 1893 r. Albert Szent-Györgyi był lekarzem, biochemikiem, odkrywcą witaminy C, pierwszym i po dziś dzień jedynym węgierskim naukowcem, który zdobył Nagrodę Nobla za osiągnięcia dokonane podczas pracy na Węgrzech. Studia ukończył w r. 1917, a następnie uzyskał doktorat z chemii w Cambridge. Powrócił do ojczyzny w r. 1928 i podjął się kierownictwa Wydziału Biochemii Węgierskiego Uniwersytetu Królewskiego im. Franciszka Józefa w Klużu-Napoce. Wprowadził nowy styl edukacji, w przeciwieństwie do typowych sztywnych, pruskich, stawiających na poszanowanie autorytetu profesorów, oczekiwał od uczniów, aby dyskutowali, zapraszał ich do swojego mieszkania, chodził z nimi do kina i jeździł na wycieczki. Rozwinął życie sportowe, wymagał od uczniów, aby uprawiali sport; sam regularnie grał w tenisa, w siatkówkę, nauczył się latać szybowcem, a w roku 1934-tym objechał motocyklem Europę (z powodu wypadku wylądował nawet w szpitalu w Hiszpanii).
Albert Szent-Györgyi podczas eksperymentów przeprowadzonych ze swoim współpracownikiem, Josephem Svirbely'em, amerykańskim chemikiem pochodzenia węgierskiego, stwierdził, że związek o nazwie kwas heksuronowy jest identyczny z witaminą C (najpierw nazwał go ignozą — cukrem „niewiem”). Albert Szent-Györgyi zauważył, że papryka z Segedynu zawiera znacznie więcej tej substancji niż owoce cytrusowe. Ich wspólne odkrycie zostało opublikowane 15 kwietnia 1932 r. Za sugestią Szent-Györgyiego kwas heksuronowy nazwano kwasem askorbinowym, wskazując na jego działanie przeciwszkorbutowe. Za swoje osiągnięcia w 1937-mym Albert Szent-Györgyi otrzymał Nagrodę Nobla w dziedzinie medycyny „za odkrycia w dziedzinie biologicznych procesów spalania, ze szczególnym uwzględnieniem witaminy C i roli kwasu fumarowego jako katalizatora”. Światowej sławy naukowiec podjął się w czasie wojny także roli publicznej.
W lutym 1943 r. z inicjatywy opozycji, przy wsparciu największych partii opozycyjnych, za wiedzą premiera Miklósa Kállaya poleciał do Stambułu. Celem tajnej misji dyplomatycznej były negocjacje z aliantami w sprawie przygotowań do wyjścia Węgier z wojny. Negocjacje przeprowadził, ale próba wyjścia się nie powiodła, ponieważ Niemcy dowiedzieli się o planie podróży Szent-Györgyiego, i dlatego 19 marca 1944 r. z początkiem okupacji niemieckiej lekarz zszedł do podziemia. Adolf Hitler osobiście nakazał jego aresztowanie. Po wojnie z całych sił zaangażował się w reorganizację życia naukowego, ale wkrótce musiał zmierzyć się z prawdziwą naturą komunizmu. W 1947 r. opuścił Węgry. Po kilku przystankach osiadł w Woods Hole w stanie Massachusetts. Jedna z jego ostatnich podróży prowadziła ponownie na Węgry. W składzie amerykańskiej delegacji przywiózł z powrotem do Budapesztu Świętą Koronę.
Zmarł 22 października 1986 r. w wieku 93 lat. W roku 1986 otrzymał nagrodę George'a Washingtona, a wydział medyczny Uniwersytetu w Segedynie w 1987 roku przyjął jego imię. Obecnie jest znany jako Centrum Kliniczne im. Alberta Szent-Györgyiego.
János Selye, pionier badań nad stresem
Urodził się w Wiedniu 26 stycznia 1907 r. jako dziecko Węgra i Austriaczki. Szkołę podstawową i średnią ukończył w Komárnie. Miał wyśmienite zdolności językowe, czytał i mówił w sześciu językach. Kontynuując tradycję rodzinną (jego ojciec także był lekarzem), w 1927 r. na uniwersytecie niemieckim w Pradze uzyskał dyplom lekarza. Od 1932 r. został mianowany asystentem, docentem, a w końcu profesorem nadzwyczajnym na Uniwersytecie McGill w Montrealu, w Kanadzie. Od najmłodszych lat, od 1936-go poświęcił się badaniu stresu. Mimo że wcześniej używano terminu stres, nadał tej nazwie nową interpretację i treść fizjologiczną. Teoria stresu jest nierozerwalnie związana z imieniem Jánosa Selye. Za nią był przez 10 lat nominowany do Nagrody Nobla w dziedzinie medycyny, ale ostatecznie jej nie otrzymał. Napisał ponad 1700 artykułów naukowych i 39 książek o stresie. Wyjaśnił, że stres powstaje nie tylko z napięcia nerwowego. Jego znane stwierdzenie „Stanem bezstresowym może być tylko śmierć”, odnosi się do niemożności całkowitego pozbawienia bodźców. Wskazał także na lecznicze skutki stresu (który nazwał smakiem życia). Wykazał, że najbardziej oczywiste korelacje ze stresem były związane z nadciśnieniem tętniczym, chorobami serca oraz wrzodami żołądka i przewodu pokarmowego. Według światowej sławy badacza, wszystko jedno, czy stoimy wobec sytuacji przyjemnej czy nieprzyjemnej, potrzebujemy wpływu stresu, gdyż bez niego nie moglibyśmy żyć, tylko wegetowalibyśmy. Stres staje się szkodliwy, gdy przekracza określony, u każdego inny, zmienny próg, a po pewnym czasie prowadzi do rozwoju chorób fizycznych i psychicznych. János Selye zawsze dumnie głosił się Węgrem, i choć wykładał w dziesięciu językach, jak sam mówił: język ojczysty miał tylko jeden. Zmarł 16 października 1982 r. w Montrealu. Dziś dawne gimnazjum, do którego uczęszczał, a nawet uniwersytet z językiem węgierskim w Komárnie też nosi jego imię.
Róbert Bárány, badacz ludzkiego ucha
Urodzony 22 kwietnia 1876 r. w Wiedniu z ojca Węgra i matki Austriaczki, dyplom lekarza uzyskał w r. 1900. Od 1905 roku pracował w klinice medycyny słuchu na uniwersytecie wiedeńskim. Działanie ucha ludzkiego przed Bárányem badano teoretycznie, głównie w eksperymentach na zwierzętach. To właśnie Bárány opracował metody badania funkcji przedsionkowych (równowagi) także u ludzi. Jego uwagę na układ równowagi ucha wewnętrznego zwróciło proste praktyczne spostrzeżenie. Zauważył, że pacjenci, którym przed badaniem mył uszy, często mieli zawroty głowy — na dodatek tylko wtedy, gdy woda była zbyt zimna lub zbyt gorąca. (Wyjaśnia to fakt, że temperatura płynu krążącego w kanałach ucha wewnętrznego wynosi 37 stopni, a gdy temperatura się zmienia, wędruje do różnych kanałów, co powoduje zawroty głowy.) Bárány rozpoznał także, że zaburzeniom aparatu przedsionkowego ucha wewnętrznego w warunkach chorobowych towarzyszą objawy podobne do oczopląsu gałek ocznych. Zjawisko to odpowiada mechanizmowi odruchu fizjologicznego i nazywa się reakcją kaloryczną Báránya, a jego brak ma charakter patologiczny. W 1915 r. w Sztokholmie przyznano mu Nagrodę Nobla za rok 1914 w dziedzinie fizjologii lub medycyny „za pracę nad fizjologią i patologią aparatu przedsionkowego (narządu równowagi)”. Do śmierci, która nastąpiła 8 kwietnia 1936 r. wykładał na uniwersytecie w Uppsali w Szwecji. Chociaż jego węgierskie pochodzenie jest niepodważalne i uważany jest za węgierskiego laureata Nagrody Nobla, sam uważał się za Austriaka.
György Békésy, ojciec węgierskiej akustyki
György Békésy urodził się w 1899 roku w Budapeszcie. Naukę w szkole średniej rozpoczął w Budapeszcie, ale z powodu delegacji ojca kontynuował ją w Monachium, Stambule i Zurychu. Po ukończeniu studiów spędził pół roku w szwajcarskim warsztacie mechaniki precyzyjnej, gdzie wielki wpływ wywarła na niego precyzyjna, wymagająca praca warsztatowa, która była dla niego przykładem przez całe życie. Studia uniwersyteckie również ukończył w Szwajcarii. W roku 1920 znalazł pracę w Węgierskim Państwowym Eksperymentalnym Laboratorium Pocztowym. Jego zadaniem było ustalenie, którą część połączenia telefonicznego warto dalej rozwijać, gdzie można by było osiągnąć największą poprawę w przypadku telefonii, która rozwijała się wówczas w szybkim tempie. Tak rozpoczął badania ludzkiego ucha. Prowadził badania fizjologiczno-fizyczne funkcji ucha środkowego, a następnie ucha wewnętrznego. Dziedzina badań, którą zaczął studiować, nie miała nawet nazwy, dzięki swojej pracy stał się pionierem biofizyki. Odkrył, że pod wpływem wibracji dźwiękowych generowane są tak zwane fale wędrujące, a ich maksima amplitudowe są związane z różnymi miejscami przy włóknach ślimaka ucha wewnętrznego, a włókna rezonują na tę falę. Wibracja wewnętrznej błony ślimaka staje się bodźcem nerwowym w taki sposób, że włoski komórek czuciowych zginają się pod wpływem nacisku i ciągnięcia. Analiza dźwiękowa powstaje już w ślimaku, a dostając się przez nerw do mózgu, jest udoskonalana. W roku 1961 otrzymał Nagrodę Nobla za „odkrycie fizycznego mechanizmu stymulacji wewnątrz ślimaka ucha wewnętrznego”. W r. 1933 został prywatnym nauczycielem na Uniwersytecie im. Pétera Pázmánya, a w 1941 profesorem fizyki eksperymentalnej. W czasie wojny w jego laboratorium trafia bomba, niszcząc wszystkie jego notatki i aparaturę. W 1946-tym przyjmuje stypendium na Uniwersytecie Sztokholmskim i wyjeżdża do Szwecji. Po wygaśnięciu stypendium przyjmuje zaproszenie Uniwersytetu Harvarda i pracuje przez 17 lat w wyśmienicie wyposażonym laboratorium psychoakustycznym.
Kiedy osiągnął wiek emerytalny, przeprowadził się do Honolulu i kontynuował badania biofizyczne na Uniwersytecie Hawajskim, gdzie na własny koszt — częściowo z kwoty Nagrody Nobla — wyposażył laboratorium akustyczne. Zmarł w 1972-gim. Zgodnie z ostatnim życzeniem jego ciało zostało spalone, na tradycyjny, polinezyjski sposób, przy śpiewie i muzyce, jego prochy zostały rozsypane w oceanie. Dziedzictwo, majątek i wszystkie dzieła Györgya Békésyego są przechowywane na Uniwersytecie Hawajskim.