Na kartach historii dziewiętnastowiecznej muzyki tanecznej zapisało się wiele znakomitych dynastii kompozytorskich. Jedną z najciekawszych jest węgierska arystokratyczna dynastia Széchényich – aż siedmioro jej przedstawicieli pozostawiło po sobie bogaty muzyczny dorobek.
Adam Bielecki
Széchényiowie byli niezwykle wpływowi, zarówno jeśli chodzi o życie polityczne, jak i kulturalne Węgier. Niewątpliwie najsłynniejszym członkiem rodu był hrabia István Széchényi (1791–1860), polityk, pisarz oraz założyciel Węgierskiej Akademii Nauk (1825). Jego ojciec, hrabia Ferenc Széchényi (1754–1820), również był niezwykle zasłużony dla ojczyzny – założył Węgierskie Muzeum Narodowe i węgierską bibliotekę narodową, nazywaną później jego imieniem (Państwowa Biblioteka im. Széchényiego).
Hrabia Lajos Széchényi na litografii z 1848 r. Domena publiczna
Pierwszym kompozytorem ze wspomnianej siódemki był Lajos Széchényi (1781–1855), najstarszy syn Ferenca. Po ukończeniu studiów prawniczych został komisarzem królewskim w Kőszeg. Brał udział w bitwie pod Győr stoczonej 14 czerwca 1809 roku pomiędzy wojskami francusko-włoskimi i armią austriacką, podczas której został ranny. W latach 1824–1845 pełnił funkcję szambelana na dworze arcyksiężnej Zofii Wittelsbach. Lajos Széchényi był świetnym pianistą, śpiewakiem, poetą oraz kompozytorem. Wielbicielką jego walców była sama cesarzowa Maria Ludwika Austriaczka. Mimo że słynął raczej z kompozycji fortepianowych, pozostawił po sobie również utwory na orkiestrę i kameralne, a także liczne pieśni.
Taniec węgierski nr 1 z cyklu 3 Magyar tántzok na fortepian w wykonaniu Istvána Kassaia. Źródło: YouTube
Franziska Batthyány, z domu Széchényi (1783–1861) była najstarszą córką Ferenca. W wieku 19 lat wyszła za mąż za właściciela majątku Pinkafeld, hrabiego Nikolausa Batthyánya. Franziska była zdolną kompozytorką, poetką oraz pianistką – występowała m.in. na kongresie wiedeńskim, gdzie wywarła wielkie wrażenie swoją wirtuozerią.
Hrabina Franziska Széchényi-Batthyány. Fot. Domena publiczna
Jej autorskie kompozycje były regularnie wykonywane w kaplicy przy kościele w Pinkafeld, gdzie grała na organach oraz dyrygowała chórem. Muzyczny dorobek Franziski Széchényi jest różnorodny – komponowała pieśni, utwory religijne, takie jak msze czy pieśni liturgiczne, oraz utwory fortepianowe, np. świetny cykl 6 Ländlerów.
6 Ländlerów na fortepian w wykonaniu Istvána Kassaia. Źródło: YouTube
Imre Széchényi (1825–1898), syn z drugiego małżeństwa Lajosa, już w bardzo młodym wieku zaczął wykazywać znaczny talent muzyczny. Jako dwudziestolatek rozpoczął karierę zawodową, jednak nie jako muzyk, lecz dyplomata. W 1848 r. przebywał w Sztokholmie, a w latach 1850–1851 we Frankfurcie. W 1852 r. wyjechał do Brukseli i Paryża, aby dwa lata później udać do Sankt Petersburga, gdzie zaprzyjaźnił się z Johannem Straussem II. Król Walca zadedykował swojego walca koncertowego Gedankenflug op. 215 właśnie Imre Széchényiemu. W 1864 r. Imre spotkał Franciszka Liszta w Rzymie, co rozpoczęło ich długoletnią przyjaźń.
Hrabia Imre Széchényi na portrecie z 1878 r. Fot. domena publiczna
W latach 1878–1891 był ambasadorem Austro-Węgier w Berlinie. Kompozytorska kariera Imre Széchényiego przebiegała równolegle do służby dyplomatycznej. W samych tylko latach 50. XIX w. skomponował 34 opublikowane utwory na fortepian oraz 18 tańców na orkiestrę symfoniczną. Wiele jego utworów, zachowanych w formie manuskryptów, nigdy nie zostało opublikowanych.
Polka hongroise na orkiestrę w wykonaniu Orkiestry Symofnicznej MÁV. Dyrygent: Valéria Csányi. Źródło: YouTube
Imre Széchényi, podobnie jak Ferenc Erkel, był nie tylko świetnym kompozytorem, lecz także wybitnym pianistą. Zyskał powszechne uznanie ze względu na wielkie umiejętności. 3 kwietnia 1869 r., zakochana w Węgrzech cesarzowa Elżbieta odwiedziła Budę. Imre Széchényi spotkał się z nią, a wspólny uroczysty obiad zwieńczył wspaniałym koncertem.
Polka-Mazurka Fantaisie na fortepian w wykonaniu Istvána Kassaia Źródło: YouTube
Ödön Széchényi (1839–1922), syn Istvána Széchényiego i hrabiny Crescence Seilern, wyróżniał się zainteresowaniami na tle rodziny – jego pasją było pożarnictwo. Zainspirowany Wystawą Światową w Londynie w 1862 r., postanowił zorganizować profesjonalną ochronę przeciwpożarową na ziemiach węgierskich. W 1869 r. założył ochotniczą straż pożarną w stolicy Węgier, rok później przekształconą w wpełni zawodową formację. Następnie wyjechał do Konstantynopola (Stambułu), by organizować straż pożarną w Imperium Osmańskim, zmagającym się z licznymi pożarami. Podobnie jak na Węgrzech i tu odniósł sukces. Ödön Széchényi zdobył stopień feldmarszałka, a za zasługi dla Imperium Osmańskiego nadano mu tytuł paszy.
Hrabia Ödön Széchényi. Fot. Domena publiczna
Jego drugą wielką pasją była muzyka. Niewątpliwie był utalentowanym kompozytorem. Pozostawił bo sobie wspaniałe utwory fortepianowe, przede wszystkim walce i polki, a także galopy czy czardasze. Skomponował również utwory na orkiestrę straży pożarnej, które niestety zaginęły.
Walc Radosne dźwięki pożegnania (Viszontlátási örömhangok keringo) w wykonaniu Györgyego Lázára. Źródło: YouTube
Félicie Széchényi z domu Horváth de Szentgyörgy (1838–1920) urodziła się jako córka kapitana kawalerii Antala Horvátha i baronowej Pauli Orczy. W 1859 r., w wieku 21 lat wyszła za Gábora Széchényiego, wnuka Ferenca.
Hrabina Félicie Széchényi. Fot. Domena publiczna
Podobnie jak Josef Strauss, słynęła z niezwykle wysublimowanych polek. Félicie Széchényi skomponowała ich wszelkie rodzaje: od szybkich polek (7 Uhr früh op. 3), przez polki francuskie (Immer lustig czy Dorette op. 4), na polkach-mazurkach skończywszy (Herzblatt op. 1 – jej pierwsze opublikowane dzieło).
Polka-mazurka Herzblatt op. 1 na fortepian w wykonaniu Istvána Kassaia Źródło: YouTube
Andor Széchényi (1865–1907) był synem Ödöna Széchényiego i Irmy Almay. Już od wczesnej młodości słynął ze swej wielkiej odwagi, porywczości oraz wybitnych umiejętności szermierskich – brał udział aż w jedenastu pojedynkach.
Hrabia Andor Széchenyi. Fot. domena publiczna
Andor zasłynął jako wielki podróżnik – od 23. roku życia intensywnie podróżował po całym świecie. Można jednakże pokusić się o stwierdzenie, że największym z jego licznych talentów był ten muzyczny: był świetnym kompozytorem i pianistą. Do jego najbardziej znanych dzieł należą utwory takie jak polka Tritsch-Tratsch, marsz Ein Marsch mehr czy jego arcydzieło – walc Gedanken.
Walc Gedanken na fortepian w wykonaniu Györgyego Lázára. Źródło: YouTube
Niezwykle utalentowana pianistka Gisa Széchényi, z domu Haas von Teichen (1890–1945) była prawdopodobnie pierwszą na świecie kompozytorką muzyki filmowej.
Hrabina Gisa Széchényi. Fot. Domena publiczna
Jej fortepianowy akompaniament do niemego filmu Abendsonne z 1917 r. został świetnie przyjęty przez wiedeńską publiczność oraz prasę.
Fragment muzyki do melodramatu Abendsonne w wykonaniu Györgyego Lázára. Źródło: YouTube
Bibliografia:
- Széchényi K., Széchényi-Marko R., In eine bessre Welt entrückt’: Die Grafen Széchényi von Sárvár-Felsővidek und die Holde Kunst, Seubert-Verlag, 2018.