Ambasador Polski na Węgrzech Jerzy Snopek i dyrektor Biura Upamiętniania Walk i Męczeństwa IPN Adam Siwek odsłonili we wtorek popiersie rotmistrza Pileckiego w Balatonboglár nad Balatonem – w mieście, w którym podczas drugiej wojny światowej znajdował się obóz dla uchodźców z Polski.
Rotmistrz Witold Pilecki – słynny „ochotnik do Auschwitz” – w 1938 roku, wówczas jeszcze w stopniu porucznika. W 2013 roku został pośmiertnie awansowany do stopnia pułkownika. Fot. Universal Art Archive / Alamy Stock Photo / PAP/Alamy
Wykonane z brązu popiersie ustawiono na granitowym postumencie na placu przed Domem Przyjaźni Polsko-Węgierskiej w Balatonboglár nad jeziorem Balaton. To tu w czasach drugiej wojny światowej działało gimnazjum oraz liceum dla dzieci uchodźców z Polski. W sumie na Węgrzech dla dzieci ponad 100 tysięcy polskich uchodźców, którzy trafili na Węgry w 1939 roku, utworzono 27 szkół. W szkole nad Balatonem, jedynej placówce za polską granicą, w której podczas wojny można było zdać maturę po polsku, uczyło się około 600 uczniów, których rodziny uciekły z okupowanej przez Niemców oraz Rosjan Polski.
Jak podaje Instytut Pamięci Narodowej, placówkę w Balatonboglár, działającą pod nazwą Polski Obóz Młodzieżowy – Niemcy zlikwidowali po zajęciu Węgier 19 marca 1944 roku. Większość profesorów została wówczas osadzona w obozach koncentracyjnych.
Rotmistrz Witold Pilecki uznawany jest za jednego z sześciu najodważniejszych żołnierzy europejskiego ruchu oporu w czasie drugiej wojny światowej. Jak przypomina IPN, który od 2020 roku przeprowadza akcję „Znicze pamięci w godzinę śmierci rotmistrza Witolda Pileckiego”, urodzony jeszcze pod zaborami harcerz, społecznik i oficer Wojska Polskiego od listopada 1939 roku współtworzył Tajną Armię Polską. W roku 1940 Witold Pilecki podczas łapanki pozwolił się aresztować Niemcom i w nocy z 21 na 22 września tzw. drugim transportem warszawskim trafił do niemieckiego nazistowskiego obozu koncentracyjnego Auschwitz, aby zdobyć o nim jak najwięcej informacji dla Armii Krajowej. W obozowych barakach współtworzył ruch oporu, a następnie zdołał uciec z Auschwitz i sporządzić dokładne raporty, znane obecnie jako Raporty Pileckiego (zwane także Raportami Witolda). Obok raportów Karskiego były one pierwszym tak dokładnym źródłem informacji na temat Holokaustu na świecie.
Pełny tekst raportów Pileckiego pierwszy raz opublikowano w Polsce dopiero w roku 2000, wcześniej mieszkańcy PRL nie mieli do tych dokumentów dostępu, ponieważ komunistyczne władze Polski Ludowej oskarżyły o szpiegostwo rotmistrza Pileckiego – który po ucieczce z Auschwitz brał udział w walce zbrojnej z Niemcami, w tym w walkach podczas Powstania Warszawskiego, a po wojnie wstąpił do II Korpusu Polskiego gen. Władysława Andersa we Włoszech. Po powrocie do okupowanej przez Sowietów Polski porucznik Pilecki został aresztowany przez komunistów 8 maja 1947 roku. Najpierw poddano go wyjątkowo okrutnemu śledztwu, a następnie, po sfingowanym procesie, został skazany na śmierć przez rozstrzelanie. 25 maja 1948 roku na dziedzińcu mokotowskiego więzienia Piotr Śmietański zamordował Witolda Pileckiego strzałem w tył głowy. W lipcu 2006 roku prezydent Lech Kaczyński w uznaniu zasług Witolda Pileckiego odznaczył go pośmiertnie Orderem Orła Białego. W roku 2013 porucznik Pilecki został zaś pośmiertnie awansowany do stopnia pułkownika.
We wtorkowej uroczystości odsłonięcia jego pomnika w Balatonboglár wzięli udział prof. Jerzy Snopek, Ambasador RP na Węgrzech – inicjator budowy pomnika, a także dyrektor Biura Upamiętniania Walk i Męczeństwa IPN Adam Siwek. Autorem popiersia bohatera jest podkrakowski rzeźbiarz Michał Wiśnios. To on stworzył wcześniej stojące w Budapeszcie popiersie marszałka Józefa Piłsudskiego (odsłonięte w roku 2018 przez marszałka Sejmu Marka Kuchcińskiego i przewodniczącego Zgromadzenia Narodowego Węgier László Kövéra).
(JAP)