Dokładnie 98 lat temu, 3 października 1924 roku zmarł hrabia Władysław Zamoyski. Właściciel zakopiańskich dóbr, przedsiębiorca, finansista, fundator Zakładów Kórnickich i członek założyciel Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Krakowie toczył głośny spór graniczny z Królestwem Węgier o Morskie Oko. Nazywany ojcem polskich tatr działacz nie tylko zachował po polskiej stronie malowniczy zakątek Tatr, lecz także ocalił od zniszczenia tatrzańskie lasy.
Hrabia Władysław Zamoyski (1853–1924). Źródło: Wierchy: rocznik poświęcony górom i góralszczyźnie, 1925 rok / domena publiczna
Morskie Oko (węg. Halas-tó). Największe jezioro w Tatrach, położone na wysokości 1395 m n.p.m. w wydrążonej przez lodowce misie skalnej ma powierzchnię 34,93 ha, a w najgłębszym miejscu osiąga ponad 50 m głębokości. Na przełomie XIX i XX wieku o ten najbardziej malowniczy zakątek Tatr toczył się głośny spór sądowy.
Morskie Oko. Fot. Grzegorz Momot / PAP
Początkowo prywatny spór o granice Zakopanego i teren wokół Morskiego Oka toczył się między polskim magnatem Władysławem Zamoyskim a niemieckim arystokratą księciem Christianen Hohenlohe. Z czasem prawna batalia nabrała publicznego charakteru i toczyła się już między polską Galicją a Królestwem Węgier.
Hrabia Zamoyski był zaangażowany w spór graniczny między polską Galicją a Węgrami. Fot. domena publiczna
Po znakomitej mowie przed międzynarodowym trybunałem w Grazu wygłoszonej przez prawnego przedstawiciela hrabiego Zamoyskiego znakomitego lwowskiego historyka prof. Oswalda Balzera – trwającej aż cztery dni i obfitującej nie tylko w argumenty natury prawnej, lecz także ilustrowanej świetnie przygotowanym materiałem geograficznym oraz historycznym – sędziowie przyznali Zamoyskiemu Tatry Zachodnie, Morskie Oko oraz Zakopane. Można więc powiedzieć, że w znacznym stopniu przyczynił się do tego, że Morskie Oko do dziś pozostaje w granicach Polski.
To jednak nie jedyne zasługi hrabiego Zamoyskiego. Finansista i filantrop był również fundatorem linii kolejowej Chabówka-Zakopane. To dzięki niemu od 1890 roku Zakopane zyskało miano letniej stolicy Polski.
W roku 1924, niedługo przed śmiercią, polski magnat – znany choćby z działań, których celem była ochrona przyrody i ponowne zalesienie zdewastowanych przez rabunkową gospodarkę drewnem połaci gór – założył Zakłady Kórnickie, a więc fundację zwaną także fundacją Zamoyskich. Powstała z oddanego Narodowi Polskiemu majątku nieruchomego w Wielkopolsce (Kórnik i okolice) oraz w Małopolsce (Zakopane i okolice). Jej celem było między innymi utrzymanie Szkoły Pracy Domowej Kobiet, pomoc finansowa dla utalentowanych uczniów, utrzymanie zamku i biblioteki w Kórniku oraz utrzymanie instytutu dendrologicznego, krzewienie wiedzy z zakresu nowoczesnego rolnictwa oraz prowadzenie inicjatyw społecznych.
(JAP)