W podwarszawskiej Kobyłce pożegnano dziś trzech węgierskich żołnierzy, którzy zginęli w walce z Armią Czerwoną w 1944 roku. Ich szczątki pochowano z honorami w grobie wojennym na tamtejszym cmentarzu parafialnym.
Ambasador Węgier w Polsce Orsolya Zsuzsanna Kovacs podczas ceremonii pogrzebowej trzech żołnierzy armii węgierskiej poległych w walkach z Armią Czerwoną 23 marca na cmentarzu parafialnym w Kobyłce. Fot. Mateusz Marek/PAP
Brzozowy krzyż i tabliczka z napisem: „Tu spoczywa trzech węgierskich żołnierzy 1944”. Tak miejsce pochówku na terenie poligonu między Wesołą a Zielonką, na tak zwanej Kępie Olbrychtowskiej, oznaczyli miejscowi miłośnicy historii. Jak zaznacza w swym komunikacie IPN, pochówek ten i jego miejsce zostało zapamiętane przez okoliczną ludność prawdopodobnie ze względu na dobre wspomnienia, jakie zwykle zostawiali po sobie żołnierze węgierscy obsadzający odcinek frontu od Zielonki w stronę Wesołej (dziś wschodnia dzielnica Warszawy).
Prace ekshumacyjne zlecone przez Biuro Upamiętniania Walk i Męczeństwa Instytutu Pamięci Narodowej wykonano 30 sierpnia 2021 roku. Wykonała ją profesjonalna firma archeologiczna przy asyście dyrektora BUWiM IPN Adama Siwka oraz w obecności dwóch oficerów armii węgierskiej. Szczątki żołnierzy odnaleziono 1,5 m od krzyża. Przeprowadzona na miejscu analiza archeologiczna wykazała, że było to stanowisko moździerza 8 cm, które zostało zniszczone w wyniku ostrzału artyleryjskiego. Efektem tego zniszczenia, ale prawdopodobnie także późniejszego użytkowania poligonu, była silna destrukcja szczątków kostnych. Archeolodzy oraz węgierscy obserwatorzy byli zgodni co do tego, że odnaleziono szczątki trzech żołnierzy 1 Dywizji Kawalerii z II Korpusu Rezerwowego armii węgierskiej, którzy polegli w walkach z Armią Czerwoną około 9–10 września 1944 roku.
Żeby opowiedzieć, jak doszło do walk, w wyniku których zginęli ci Węgrzy, cofnąć się należy co najmniej do lata 1944 roku. Między 25 lipca a 28 sierpnia 1944 roku, w wyniku tzw. bitwy pancernej pod Radzyminem/Wołominem, Niemcom udało się zatrzymać operację brzesko-lubelską Armii Czerwonej. Jednostki sowieckie wywierały presję na oddziały niemieckie przez cały sierpień, by na początku września wojska prawego skrzydła 1 Frontu Białoruskiego osiągnęły rubież: Zegrze, Słupno, Wesoła, Stara Miłosna, Międzylesie, Zbytki. Wtedy Niemcy rozbudowali przedni skraj obrony Przedmościa Warszawskiego, obsadzając go m.in. żołnierzami węgierskiej 1 Dywizji Kawalerii. I Front Białoruski rozpoczął ponowne natarcie 9 sierpnia, które zakończyło się zajęciem warszawskiej Pragi i dojściem do linii Wisły 14–15 września 1944 roku.
Szczątki węgierskich żołnierzy spoczęły w grobie wojennym na cmentarzu parafialnym w Kobyłce przy ul. Księdza Franciszka Marmo. Wymurowanie grobu, a wcześniej ekshumację sfinansowało Biuro Upamiętniania Walk i Męczeństwa IPN, a tablicę epitafijną – strona węgierska. Uroczystą mszę św. odprawiono w Bazylice św. Trójcy w Kobyłce.
Jak podkreśla IPN: „Ustawa o grobach i cmentarzach wojennych zapewnia prawo do grobu każdemu poległemu żołnierzowi. Ponadto Instytut Pamięci Narodowej realizuje zobowiązania wynikające z Umowy z 24 października 2013 roku między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Republiki Węgierskiej o grobach żołnierzy i cywilnych ofiar wojen oraz poświęconych im miejscach pamięci”.
(RW)