Strauss z Zsámbék – Josef Gung’l
Josef Gung’l (Gungl József) urodził się 1 grudnia 1809 roku w mieście Zsámbék (niem. Schambeck), znajdującym się 35km od Budapesztu. Młody Josef podobnie jak jego bratanek Johann przejawiał od wczesnego dzieciństwa talent muzyczny.
"Urodzony w Zsámbék kompozytor i dyrygent József(Josef) Gungl (1809-1889) uczęszczał do szkoły podstawowej, która znajdowała się w tym budynku" Tablica upamiętnia również jego bratanka Jánosa(Johanna) Gungla (1818-1883) który także był znanym kompozytorem, skrzypkiem i dyrygentem.
Uzdolniony młodzieniec pozyskał edukację w zakresie teorii muzyki i w roku 1828 w wieku 18 lat wstąpił do 5 Pułku Artylerii w Peszcie, gdzie został następnie przyjęty do szkoły oficerskiej. Jego kariera muzyczna zaczęła się szybko rozwijać – Josef dał się poznać jako wirtuoz gry na skrzypcach oraz uzdolniony orkiestrator. Był on jednym z pierwszych kapelmistrzów wojskowych, którzy zaczęli dodawać instrumenty smyczkowe do dętych podczas koncertów. Wkrótce usłyszano o młodym muzyku w Berlinie i w efekcie tamtejsze wydawnictwo muzyczne Bote & Bock zaproponowało Josefowi współpracę, która zaowocowała publikacją w 1836 roku partytury jego pierwszego utworu – Marsza węgierskiego.
Fragment zapisu nutowego Marsza Węgierskiego op. 1 wraz z wizerunkiem młodego Josefa.
Gung’l nigdy nie zapomni o swojej ojczyźnie i tematyka Węgier będzie stale obecna w umyśle muzyka przy komponowaniu coraz to bardziej wysublimowanych i złożonych utworów. Wkrótce założył on własną orkiestrę (złożoną z 36 muzyków) i odbył swoją pierwszą trasę koncertową po Austrii i Niemczech. Następnie zagościł on m.in. w Londynie, Sztokholmie oraz Amsterdamie. Podobnie jak Johann Strauss II (którego Josef znał personalnie i darzył przyjaźnią) prowadził liczne koncerty w rosyjskim Pawłowsku, które tak jak te odbyte w Europie Zachodniej okazały się wielkimi sukcesami. Gung’l udowodnił, że oprócz bycia doskonałym dyrygentem i kompozytorem jest także zręcznym organizatorem. Jednakże tak jak inni dziewiętnastowieczni królowie walca nie ograniczył się do Europy i w 1848 roku wyruszył wraz ze swoją orkiestrą na pokładzie parowca „Washington” w podróż do Nowego Jorku. Z tego okresu jego kompozytorskiej kariery pochodzi jeden z jego najwspanialszych walców i najbardziej znane dzieło z jego dorobku Traume auf dem Ozean op. 80, który został napisany na pokładzie wspomnianego parowca.
Walc Träume auf dem Ozean, Op. 80 w wykonaniu Berliner Symphoniker i dyrygenta Roberta Stolza
Amerykańska trasa tak jak wszystkie poprzednie również była udana i odbiła się szerokim echem w świecie muzyki tanecznej. Podczas pobytu w Nowym Jorku urodziła się druga córka Josefa – Virginia, która wkrótce okaże się utalentowaną śpiewaczką operową. O reputacji „gunglowskiej” orkiestry świadczy fakt jej uczestnictwa podczas balu inauguracyjnego zadedykowanego dwunastemu amerykańskiemu prezydentowi Zacharemu Taylorowi, a także powierzenie jej premierowych wykonań arcydzieł muzyki klasycznej. Po powrocie z Ameryki Gung’l zostaje kapelmistrzem 23 Pułku Piechoty w Brnie, jednakże nie zagościł tam długo i wkrótce przeniósł się on do Monachium, a następnie Frankfurtu nad Menem, gdzie jego córka Virginia błyszczała na scenach jako wybitna primadonna. Plany podróży do Paryża w 1866 roku przekreśliła śmierć ukochanej żony Josefa – Kajetany i dopiero dwa lata później poprowadził on kolejne wyjazdowe koncerty, tym razem w Genewie.
Oprócz komponowania nowych utworów tanecznych, Josef realizował coraz to ambitniejsze projekty. Jednym z nich było utworzenie 1868 roku istniejącej do dziś orkiestry w Bad Reichenhall. Podczas swoich muzycznych podróży orkiestra Gungl’a nie ominęła ziem polskich i w 1873 roku wystąpiła w Warszawie. W tym samym roku Josef poprowadził serię bardzo udanych koncertów w londyńskim Covent Garden, co było swoistą uwerturą do przyszłych koncertów w tym mieście w latach 1874, 1875 oraz 1880. Ostatnim znaczącym osiągnięciem leciwego już kompozytora było współzorganizowanie balów operowych w Paryżu na początku 1881 roku. Josef, otoczony opieką ukochanej córki Virginii zmarł w Weimarze 1 lutego 1889 roku.
Podczas swojej długiej i niezwykle płodnej kariery kompozytorskiej Josef Gung’l skomponował ponad 400 utworów na orkiestrę - walców, polek, galopów, czardaszy i marszów. Oprócz wspominanego wcześniej walca op. 80 do najbardziej znanych dzieł „Straussa z Zsámbék” można zaliczyć między innymi walce Amoretten-Tänze op. 161, Casino-Tänze, op. 237, Soldatenlieder op. 83 oraz Hydropathen op. 149, a także czardasz Zsámbéki op. 163.
Walc Casino-Tänze, op. 237 w wykonaniu Czeskiej Orkiestry Kameralnej z Pardubic i dyrygenta Johna Georgiadisa.
Tablica upamiętniająca kompozytora w jego rodzinnym Zsámbék "W tym miejscu stał dom, w którym w 1809 roku urodził się kompozytor oraz dyrygent József Gung'l."
Źródła:
-https://zsambekinfo.hu/latnivalok/naporas-iskola-zsambek/
- http://www.parlando.hu/2015/2015-2/VALOGATAS-A-MAGYAR-ZENEMUVESZEK.htm
- http://liegnitz.pl/index.php?OBJ/14
- http://lithes.uni-graz.at/handbuch/gungl_joseph.html
- https://www.biographien.ac.at/oebl_2/107.pdf
- http://www.edition-musik-suedost.de/html/gungl_josef.html
- https://www.musiklexikon.ac.at/ml/musik_g/gungl_familie.xml
- A. Dreher, Josef Gung’l – Ein Tanzkomponist der Strauß-Zeit, 2014
Autor: Adam Bielecki