Baranta to jedna z najbardziej złożonych sztuk walk w Europie. Stworzyły ją w IX wieku koczownicze plemiona węgierskie. Jest oparta zarówno na walce wręcz, jak i walce zbrojnej. Chociaż jest głównie związana z Węgrami, to zapożycza wiele elementów z kultur innych narodów, które napotkali wędrujący Madziarzy (Scytów, Hunów, Awarów, Turków, Onogurów i Kazachów). Baranta jest najszybciej rozwijającą się sztuką walki na Węgrzech. Obecnie uprawia ją około trzy tysiące osób. Powstaje coraz więcej promujących ją stowarzyszeń, w której ćwiczą wszystkie grupy wiekowe – od najmłodszych dzieci do dorosłych. Filozofia kultury Baranty brzmi: „Każdy wojownik żyje, myśli, walczy, tańczy i śpiewa po węgiersku. Jego najważniejszym zadaniem jest jak najdokładniejsze poznanie kultury, która wykształciła sposób walki, której się uczy.”
Pierwsze metody szkoleniowe Baranty zostały opracowane co najmniej tysiąc trzysta lat temu. Początkowo opierała się głównie na samoobronie. Baranta swój największy rozkwit przeżywała w XVI wieku. Jednak wprowadzone przez zagranicznych monarchów restrykcje i zakazy dotyczące zapasów, walki na pięści, szermierki, łucznictwa i jazdy konnej (m.in. wydawane przez Habsburgów) sprawiły, że metody szkoleniowe musiały zostać znacząco przebudowane. Część kultury związanej z początkowymi sposobami walk przetrwała jedynie w tańcach wojennych, książkach i przedstawieniach artystycznych. Stopniowo węgierska kultura walki zaczęła dostosowywać się do tradycji zachodnich. Jednak mimo tego, na peryferiach kraju przetrwała tradycyjna sztuka wojenna. Z czasem podjęto próby jej reaktywacji. Podczas dwóch wojen światowych węgierscy oficerowie zgromadzili materiał, który miał zwiększyć umiejętności bojowe i przywiązanie do tradycji narodowych wśród żołnierzy. Kilka elementów tych badań przetrwało do współczesnych czasów. Próby były kontynuowane w latach sześćdziesiątych. Opracowany został wówczas jednolity i jednorodny materiał dotyczący kultury walki. Baranta nie miała jednak szans w konkurowaniu z bardzo popularnymi wówczas orientalnymi stylami sztuk walk. Dopiero w latach osiemdziesiątych prace nad opracowaniem kultury Baranty zaczęły nabierać kształtu. W 1993 roku jej podstawy opracowano w wojskowym Uniwersytecie Lajosa Kossutha. W 1998 roku odbyły się pierwsze mistrzostwa Baranty na Węgrzech. Są to jedyne oficjalne rozgrywki tego sportu, a udział w nich mogą wziąć nie tylko Madziarzy, ale również zawodnicy z zagranicy. Ważną rolę w rozwoju tego sportu odegrały wyjazdy studyjne trenerów i badaczy do Mongolii i Kazachstanu, podobnie jak wizyty mistrzów mongolskich i tureckich na Węgrzech, którzy poszerzyli zakres technik używanych w Barancie o te stosowane w Azji Środkowej.
Pierwotnie Baranta oznaczała walkę wojenną, grabież lub rozwiązanie konfliktu w sposób agresywny, ale bez rozlewu krwi. Natomiast w węgierskim rozumieniu oznacza przygotowanie się do walki lub trening w czasie pokoju. Techniki walki, których celem jest zniszczenie wroga, mogą być używane tylko przez profesjonalnych żołnierzy, którzy osiągnęli najwyższą rangę wojownika Baranty. W 1999 roku ustanowiono pierwszy regulamin egzaminów, które uprawniały do otrzymania rang Baranty. Był on oparty na systemie stosowanym już w starożytności. Bojownicy zdobywają rangę, która nosi nazwy zwierząt występujących w przeszłości na Węgrzech. W zależności od zdobytych umiejętności otrzymują rangę borsuka, wilka, pantery lub tygrysa. Podczas egzaminu sprawdza się poziom zaawansowania wojownika w obsługiwaniu broni dystansowej, broni używanej podczas bezpośredniego starcia oraz ocenia się umiejętności w walce bez broni, za pomocą chwytów i uderzeń. Najlepsi z wojowników mogą uzyskać najwyższą piątą rangę uprawniającą do zostania trenerem Baranty. Zawodników nie klasyfikuje się według kategorii wagowych tak jak w innych sztukach walki. Podczas zawodów obowiązuje jedynie podział wiekowy na trzy grupy: kobiety ponad trzynaście lat, chłopcy do siedemnastego roku życia oraz mężczyźni mający ponad siedemnaście lat. Zasady te wzorowane są na obowiązujących w czasach starożytnych. Treningi zaleca się dla wszystkich chętnych w wieku od czterech do osiemdziesięciu lat. Podczas nich rozwija się umiejętności wytrzymałości, równowagi, koncentracji, siły, prędkości, dynamiki i niezależnego myślenia.
Obecnie Baranta to niezależny styl sztuk walki, który ma za zadanie przekazać swoim adeptom osiągnięcia kilku tysięcy lat węgierskiej kultury. Opiera się on na tradycyjnym madziarskim podejściu do życia i sposobie myślenia. Podkreśla również ważność istnienia więzi społecznych. Kultura Baranty odwołuje się do tradycji chrześcijańskich. Oficjalnym hymnem stowarzyszeń skupionych wokół ruchu jest pieśń „Niech Bóg błogosławi Węgrów”. Natomiast podczas pokazów i występów artystycznych często śpiewana jest ballada „Bóg Węgrów” ze słowami:
„Błogosław biednym Węgrom, zapomnij o ich nieszczęściu,
Nasz król św. Władysław wskazuje nam drogę.
błogosław biednym Węgrom zapomnij o ich nieszczęściu,
Nasz Pan Jezus Chrystus wskazuje nam drogę.”
Zoltán Kodály, węgierski kompozytor, etnograf i pedagog jest twórcą myśli przewodniej członków i sympatyków Baranty: „Kultura węgierska to wieczna walka między tradycją (kulturą ludową) a kulturą zachodnią. Pokój można osiągnąć tylko wtedy, gdy kultura ludowa wyrośnie na kulturę wysoką, zgodną z własnymi prawami”.
Według Baranty człowiek powinien przestrzegać tradycyjnych zasad w swoim życiu, dążyć do poznania siebie i dostosować się do porządku otaczającego go świata. W szkoleniu kładzie się nacisk na wszechstronne podnoszenie swoich umiejętności. Oprócz obchodzenia się z bronią dystansową i białą, szlifowana jest walka wręcz oraz jazda konna. Na zajęciach przekazywane są starożytne legendy oraz tajemnice produkcji broni. Obecna jest też nauka archeologii, historii i węgierskich tańców wojennych. Każdy z wojowników Baranty ma nie tylko za cel zaznajomienie się z tradycyjną węgierską sztuką walki, ale również ma obowiązek popularyzować węgierską kulturę, przyrodę oraz kraj na całym świecie. Jednocześnie system promuje własną inicjatywę oraz kreatywność. Rozwija nie tylko ciało, ale także umysł. Jednym z głównych kierunków promocji Baranty są terytoria zamieszkałe przez Węgrów poza granicami kraju: głównie Transylwanię, Zakarpacie i Azję Środkową. Stowarzyszenia ją promujące powstały w Rumunii, na Ukrainie, w Niemczech, Szwajcarii i w Stanach Zjednoczonych.
Podczas przygotowań do zawodów stosuje się tradycyjne metody treningu, które są bliskie realistycznym sytuacjom bojowym. W podstawowych elementach treningu zawsze bierze udział wróg. Podczas nieuzbrojonej walki wojownik Baranty stara się jak najszybciej do niego się zbliżyć i za pomocą rąk zastosować dźwignię w celu unieruchomienia przeciwnika. Natomiast podczas walki bronią białą trenerzy szczególną uwagę zwracają na taktyczną i logiczną analizę sytuacji. Podczas treningu i zawodów adepci trenują łukiem, szablą, mieczem, lancą, włócznią, krzyżem bojowym, kijami o różnej długości, sztyletem, lassem, tarczą i siekierą. Bardzo ważnym elementem jest współpraca z końmi. Według zasad Baranty konia nie należy trenować, ale trzeba uczyć się z nim żyć i współpracować. W Barancie ważną rolę odgrywają również pokazy i przedstawienia. Za ich pomocą stowarzyszenia i kluby kilkadziesiąt razy w roku na Węgrzech i zagranicą kultywują tradycyjną węgierską sztukę walki.
W 2002 roku Baranta została włączona do podstawowego krajowego programu nauczania w katolickich szkołach średnich, a od 2004 roku jest ona przedmiotem fakultatywnym na Uniwersytecie Obrony Miklósa Zrínyi. Głównymi centrami Baranty na Węgrzech są Stowarzyszenie Sportowe Łucznictwa Konnego, które działa w Szentendre oraz sekcja Baranty w klubie Honvéd w Budapeszcie. Stowarzyszenia szkoleniowe prężnie działają również w Székesfehérvár, Felcsút, Cegléd, Miskolc, Karcag, Hódmezővásárhely, Dunaszerdahely oraz w Kotlinie Csíki. Na organizowane zawody do Węgier przyjeżdżają zawodnicy ze Słowacji, Ukrainy, Rumunii oraz Mongolii.
Najważniejszym celem, które stawiają sobie osoby związane z ruchem Baranty jest upowszechnienie tradycyjnej węgierskiej kultury sztuk walki. Konsekwencją tego ma być wzmocnienie węgierskiego społeczeństwa, jego siły i kreatywności. Poprzez sieć szkół Baranta ma za zadanie kształtować młode pokolenia Węgrów w oparciu o tradycyjne wartości. Natomiast poza granicami kraju Baranta ma pomóc w zjednoczeniu, wspieraniu i wzmocnieniu rozproszonej węgierskiej społeczności oraz ma rozpowszechniać język, tożsamość, sposób myślenia i tradycyjną kulturę węgierską.
Michał Kawęcki
www.baranta.org - Oficjalna strona Węgierskiego Stowarzyszenia Baranty