31 sierpnia 2020 roku odbędzie się 37. edycja Karpackiego Wyścigu Kurierów. Jego początki sięgają 1975 roku, kiedy wystartował pierwszy Międzynarodowy Wyścig Kolarski „Szlakiem Kurierów Beskidzkich”. Celem wydarzenia było upamiętnienie i oddanie czci kurierom Polskiego Państwa Podziemnego, którzy w czasie II wojny światowej przedzierali się z Polski przez Słowację na Węgry. Początkowo wyścig odbywał się na trasie Tarnów – Poprad lub Poprad – Tarnów, a jego szlak wiódł przez miasta, które w przeszłości odwiedzali polscy kurierzy: Nowy Sącz, Piwniczną-Zdrój, Rytro, Tuchów, Ciężkowice i wiele innych. W zawodach brali udział młodzi kolarze z Polski, Węgier i ówczesnej Czechosłowacji. Czternasta edycja wyścigu, która odbyła się w 1988 roku po raz pierwszy zawitała na Węgry. Trasa wiodła z Miszkolca przez Poprad, aż do Tarnowa. Ostatni Międzynarodowy Wyścig Kolarski „Szlakiem Kurierów Beskidzkich” został zorganizowany w 2000 roku. W 2009 roku reaktywowano go pod nazwą „Karpacki Wyścig Kurierów”. Początkowo ścigano się na terenie Polski i Słowacji, a niekiedy Czech. Od 2014 roku wyścig ponownie odbywał się pomiędzy Polską a Węgrami. W zawodach biorą udział zawodnicy w wieku od 19 do 22 lat. Impreza wpisana jest przez Międzynarodową Unię Kolarską do dorocznego kalendarza imprez europejskich z cyklu Europe Tour i uznawana jest za jedno z najważniejszych wydarzeń dla kolarzy młodzieżowych w Europie. W 2019 roku patronem wyścigu został Wacław Felczak, a Instytut Współpracy Polsko-Węgierskiej im. Wacława Felczaka został oficjalnym partnerem klasyfikacji generalnej. Na starcie pojawiły się 24 drużyny z całego świata, a połowa z nich reprezentowała barwy współorganizatorów: Polski, Słowacji i Węgier. Start 37. edycji zaplanowany był na 28 kwietnia 2020 roku, a impreza miała trwać do 3 maja. Początkowo wyścig miał wystartować z Budapesztu. Pandemia koronawirusa wymusiła na organizatorach przeprowadzenie zmian. 37. Karpacki Wyścig Kurierów odbędzie się 31 sierpnia 2020 roku, w przeddzień rocznicy wybuchu II wojny światowej. Impreza będzie trwała tylko jeden dzień. Trasa tegorocznej edycji będzie odtworzeniem historycznego, pierwszego etapu pierwszej edycji Wyścigu Kurierów zorganizowanego czterdzieści pięć lat temu. Zawodnicy wystartują z Placu Węgierskiego w Tarnowie spod pomnika generała Józefa Bema. Następnie przez Skrzyszów, Ryglice, Pleśną, Zakliczyn i Gromnik będą ścigali się aż do Ciężkowic. Organizatorzy zapowiadają, że za rok rajd wystartuje z Budapesztu, a zmagania będą trwały sześć dni.
Warto w tym miejscu przypomnieć bogate tradycje kolarstwa na Węgrzech. Historia roweru nad Dunajem sięga 1878 roku. Pierwszy jednoślad przywiózł tam z Lincoln w Wielkiej Brytanii jeden z inżynierów. Była to jednak prymitywna i przestarzała konstrukcja. Rok później László Kosztovits, prezes jednego z lokalnych angielskich klubów rowerowych sprowadził do Budapesztu pierwszy rower o nowej konstrukcji. W Święta Wielkanocy w 1881 roku Kosztovits zorganizował pierwszą rowerową wycieczkę na Węgrzech. O godzinie szóstej rano grupa kolarzy wyjechała z parku miejskiego położonego niedaleko centrum Budapesztu, a do miasteczka Gödöllő zawitała o godzinie drugiej po południu. Przejechanie trzydziestokilometrowego odcinka zajęło uczestnikom wyprawy osiem godzin. Ponieważ droga miała mniej dziur i była mniej wyboista niż inne, wkrótce stała się najpopularniejszą kolarską trasą w okolicach stolicy. Początkowo jazda na rowerze była porównywana do jazdy konnej i z nowego środka transportu korzystali głównie arystokraci. Wkrótce jednoślady na Węgrzech stały się bardzo popularne i wielu mieszkańców zaczęło używać ich do swojej pracy, np. listonosze czy sklepikarze.
Uczestnicy pierwszego szosowego „wyścigu rowerowego na odległość”, który odbył się latem 1894 roku między Budapesztem a Peczem.
W 1885 roku 33 rowerzystów założyło Budapesztańskie Stowarzyszenie Rowerowe. Kontynuowano organizowanie grupowych wycieczek, a przejechane kilometry skrupulatnie zapisywano. W pierwszym roku działalności podczas 239 wycieczek grupa przejechała łącznie 23606 kilometrów. Najwięcej, bo 4099 kilometrów przemierzył Emil Philipovics. W 1889 roku na spotkaniu stowarzyszeń kolarskich w Szombathely powołano Węgierski Związek Kolarski, który jednak z uwagi na problemy organizacyjne wkrótce przestał istnieć. Pięć lat później, 3 maja 1894 roku organizacja została reaktywowana - już jako federacja narodowa. Na jej czele stanął dr György Gerenday. Związek opracował regulamin zawodów oraz zorganizował mistrzostwa kraju na torze Tattersall w Budapeszcie. Zwyciężył w nich wielki kolarski indywidualista Béla Schwab. Kilka miesięcy później odbył się pierwszy długodystansowy wyścig rowerowy na Węgrzech. Kolarze mieli do przejechania ponad dwustukilometrowy odcinek pomiędzy Budapesztem a Peczem. Co trzydzieści kilometrów ustawiono punkty kontrolne, w których zapewniono sportowcom wodę i możliwość odpoczynku. Pod koniec XIX wieku na Węgrzech istniało już ponad sto stowarzyszeń kolarskich. Rozpoczęto również wydawanie magazynu „Węgierscy cykliści”, w którym opisywane były problemy rozwijającego się sportu rowerowego oraz przedstawiono wyniki zawodów. W tamtym czasie dynamicznie rozwijała się infrastruktura rowerowa. We wrześniu 1894 roku w Klużu-Napoce został otwarty pierwszy, 333-metrowy asfaltowy tor rowerowy. Miesiąc później kolejny welodrom powstał w Szombathely. Jednocześnie rozpoczęła się budowa wielofunkcyjnego stadionu według projektu braci Marcela i Ödöna Neuschlossów, który spełniłby wymagania dla obiektów olimpijskich. Tor powstał w parku Millenáris w Budapeszcie. Bardzo krętą, liczącą pięćset metrów bitumiczną ścieżkę rowerową wypełniono wewnątrz piaskiem. Trybuny mogły pomieścić dziesięć tysięcy widzów. Za nimi zostały skonstruowane dodatkowe pomieszczenia, w których znajdował się kort tenisowy i kręgielnia, a pod trybunami została zbudowana dwustumetrowa bieżnia. Laureatem premierowego, trzykilometrowego wyścigu został kolarz Węgierskiego Klubu Rowerowego Wiegand Rezső. Z kolei triumfatorem dziesięciokilometrowego odcinka został Rottenbiller - zawodnik MTK Budapeszt. Zwycięzca nazywany przez kibiców „Gigi” szybko stał się ulubieńcem publiczności.
Jedno ze stu działających stowarzyszeń rowerowych na Węgrzech pod koniec XIX wieku.
Rowerowe życie tętniło na torze Millenáris. Pod koniec XIX wieku na Węgrzech istniało 21 pierwszorzędnych torów rowerowych oraz 100 stowarzyszeń i bardzo dobrze funkcjonujący związek kolarski. W gazetach opisywano wyścigi, a magazyny obrazkowe chętnie zajmowały się rowerową rekreacją. Zawody rozgrywane były przy udziale dużej liczby publiczności. O popularności wyścigów kolarskich świadczy fakt, że zorganizowano nawet wyścig kobiet, w którym wystartowały trzy rowerzystki.
Wyścig na budapesztańskim torze Millenáris – początek XX wieku.
Niestety bardzo prężnie rozwijający się sport zaczął napotykać na swojej drodze coraz większe problemy. Pod koniec 1899 roku wprowadzony został podatek w wysokości 5 koron dla każdego posiadacza roweru. Na niektórych ulicach zakazano jazdy jednośladami. Dodatkowo na Węgrzech brakowało fabryk, które mogłyby produkować dużą ilość tanich rowerów klasy międzynarodowej. Powoli kolarstwo zaczynało być drogą formą rekreacji. Powstałą lukę szybko wykorzystała piłka nożna, stając się wkrótce najpopularniejszym sportem na Węgrzech. W ciągu kilku lat liczba działających torów kolarskich zmniejszyła się z 21 do 6, a liczba certyfikowanych kolarzy z 4000 do zaledwie 400. Jedynym obiektem, który nadal się rozwijał był Millenáris. Ukończono tam nowe trybuny, uzupełniono również braki toru, który po przebudowie miał 500 metrów długości i średnio 7 metrów szerokości. Na zawody do Budapesztu przyjeżdżali światowej klasy kolarze, a ich zaciekłą rywalizację obserwowały tysiące widzów. W 1907 roku Węgierski Związek Kolarski rozpoczął ofensywę, która miała na celu ponowną popularyzację rowerowego sportu na Węgrzech. Zreformowane zostały reguły wyścigów kolarskich oraz wprowadzono nowe konkurencje. W 1911 roku został zniesiony podatek od posiadania roweru. Organizowane były wyścigi zarówno szosowe, jak i torowe. Najlepsi węgierscy kolarze po raz pierwszy wzięli udział w igrzyskach olimpijskich w 1912 roku w Sztokholmie. Rok później wystąpili na Mistrzostwach Świata w Berlinie.
Karta członkowska Węgierskiego Związku Kolarskiego
Wybuch I wojny światowej był kolejnym punktem zwrotnym dla sportu rowerowego na Węgrzech. Duża liczba kolarzy wyruszyła na front, a część stowarzyszeń została zmuszona do zawieszenia działalności. Trudności ekonomiczne i organizacyjne, które nastąpiły po wojnie, zahamowały rozwój kolarstwa. Dopiero od 1923 roku, kiedy Węgry ponownie zostały członkiem Międzynarodowej Federacji Kolarskiej, sport ten znowu zaczął się rozwijać. Najwybitniejszymi madziarskimi kolarzami z tego okresu byli: István Burghardt, István Széchényi i János Grimm. 27 czerwca 1925 roku zorganizowany został po raz pierwszy Tour de Hongrie – największy profesjonalny wyścig rowerowy na Węgrzech. Kolarze wyruszyli w trasę już o czwartej nad ranem, a trasę liczącą 510 kilometrów (Budapeszt - Szombathely - Győr -Budapest) najszybciej pokonał Károly Jerzsabek (w 22 godziny i 10 minut). W 1928 roku przebudowany został stadion Millenáris, który stał się najnowocześniejszym betonowym torem w Europie. Węgierscy kolarze z powodzeniem rywalizowali na arenie międzynarodowej: László Vida był czwarty w Mistrzostwach Świata w wyścigu szosowym, cztery lata później Sebestyén Schmidt reprezentował Węgry na Igrzyskach Olimpijskich w Los Angeles. Z biegiem czasu wyścig Tour de Hongrie stawał się coraz bardziej popularny. W 1932 roku na starcie pojawili się już kolarze z siedmiu krajów, a rajd został wydłużony do pięciu dni. W 1936 roku w Berlinie węgierskie barwy na Igrzyskach Olimpijskich reprezentowało już ośmiu zawodników. László Orczán w jeździe na czas na 1000 metrów zdobył piąte miejsce. Był to największy dotychczasowy sukces węgierskiego kolarstwa. Madziarze powoli doganiali swoich międzynarodowych rywali, aż wybuchła II wojna światowa.
Podczas wojny nadal organizowano zawody o mistrzowski tytuł oraz wyścigi Tour de Hongrie (jednak na dwukrotnie mniejszym dystansie niż zazwyczaj). Po zakończeniu działań zbrojnych największy rowerowy rajd na Węgrzech był już organizowany sporadycznie, a w latach 1964-1992 nastąpiła prawie trzydziestoletnia przerwa. Madziarscy zawodnicy startowali również w zawodach międzynarodowych, jednak daleko było im do poziomu prezentowanego przez ich kolegów przed wojną. W 1949 roku podczas kolarskich Mistrzostw Świata w Budapeszcie István Pásztor wygrał jazdę na czas na 1000 metrów. Na igrzyskach olimpijskich w Helsinkach dwuosobowy zespół: István Schillerwein i Imre Furmen zajął piąte miejsce, a Béla Szekeres był szósty w konkursie indywidualnym. W 1953 roku Puchar Świata został ponownie zorganizowany na torze Millenáris w Budapeszcie. Zespół w składzie: István Pásztor, Imre Furmen, János Bascsák i István Schillerwein zdobył złote medale w wyścigu na 4000 metrów. Dwa lata później na European Criteria Competition w Berlinie, powyższa niezmieniona drużyna zajęła drugie miejsce. Na Mistrzostwach Świata w Amsterdamie w 1967 roku Richard Bicskey i Ferenc Habony zajęli piąte miejsce na dwumiejscowym rowerze typu tandem. Drużyna pościgowa na Mistrzostwach Świata w 1981 roku zajęła ósme miejsce. Pięć lat później tandemowy zespół kolarski: Péter Pais i Béla Pintér zajął siódme miejsce.
W początku lat dziewięćdziesiątych kolarstwo na Węgrzech ponownie zaczęło się intensywnie rozwijać. Na mistrzostwach świata w 1991 roku Péter Hohner i János Hegyes zajęli siódme miejsce. Od 1993 roku powrócono do stałej organizacji wyścigu Tour de Hongrie. Na Igrzyskach Olimpijskich w Sydney w 2000 roku Szilvia Szabolcsi zajęła piąte miejsce w finale 200-metrowego wyścigu. Pierwszy medal mistrzostw świata dla Węgrów zdobył w jeździe na szosie w 2000 roku László Bodrogi. Na Mistrzostwach Świata w 2007 roku Bodrogi wystartował także w jeździe na czas i na prowadzenie. Tym razem zajął drugie miejsce. Węgrzy osiągają sukcesy również w kolarstwie górskim. W 2004 roku Zsolt Viczeffy wystartował na igrzyskach olimpijskich. Później ten wyczyn powtórzył András Parti, który brał udział w igrzyskach olimpijskich w Pekinie. Wybitna kolarka górska Barbara Benkó, brała udział w igrzyskach olimpijskich w Londynie. Jest ona również wielokrotną mistrzynią Węgier w kategorii rowerów terenowych. W 2007 roku zdobyła srebrny medal na Mistrzostwach Europy Juniorów, a w 2008 roku na Mistrzostwach Świata Juniorów. Na Węgrzech popularne są również zawody serii BMX. Jej pierwsze krajowe mistrzostwa odbyły się w 1990 roku. Od 2007 roku obszar trasy wyścigu Tour de Hongrie przekroczył granice kraju - jeden z etapów wyścigu zakończył się w Koszycach na Słowacji. Na 2020 rok zaplanowano 41.edycję Tour de Hongrie. Pierwotnie impreza miała się odbyć w dniach od 13 do 17 maja 2020 roku, ale przełożono ją ze względu na pandemię wywołaną przez koronawirusa. Po zmianach start został zaplanowany na 29 sierpnia. Kolarze wyjadą z Debreczyna, a 2 września zakończą wyścig w Esztergom. Ogromnym sukcesem Węgier jest również zaplanowany na październik start 103. edycji drugiej z największych kolarskich imprez świata - Giro d’Italia. Wedle zapowiedzi organizatorów, kolarze rozpoczną wyścig w Budapeszcie.
Tour de Hongrie w 2019 roku.
Węgry są w czołówce Europy w korzystaniu z rowerów. 22% ludzi używa ich jako główny środek transportu. Madziarów wyprzedzają tylko Holendrzy i Duńczycy. Rowerowy sport i rekreację wspiera również węgierski rząd, który ogłosił drugą połowę 2020 roku i pierwszą połowę 2021 roku rokiem kolarstwa. Ze względu na możliwe formy spędzania czasu (zarówno użytkowa i rekreacyjna) popularność roweru ciągle rośnie. W jego użytkowaniu ważne są aspekty zrównoważonego rozwoju, ochrony klimatu, gospodarki narodowej i bezpieczeństwa ruchu. Dlatego w lipcu 2020 roku na Węgrzech ogłoszono program „Rok roweru”. W jego ramach zaplanowano zakup dużej ilości rowerów elektrycznych oraz opracowanie koncepcji relacji rowerowych między Budapesztem a stołeczną aglomeracją. Duży nacisk będzie położny na dostępność rowerowego transportu stacjonarnego w regionie, a także na kierunki rozwoju sieci ścieżek. Prace w tym zakresie będzie koordynował komisarz rządu ds. Aktywnych Węgier. Obecnie na Węgrzech istnieje 9100 kilometrów tras rowerowych. W latach 2014-2020 na ich modernizację przeznaczono 200 miliardów forintów. Przy zaangażowaniu Węgierskiego Stowarzyszenia Rowerowego trwają obecnie prace nad zmianami mającymi dodatkowo ułatwić korzystanie z rowerów. Wyznaczane są nowe szlaki turystyczne i tworzone są centra obsługi jednośladów. Zgodnie z rządowymi planami, całkowita długość sieci rowerowej zbliży się do 15 000 kilometrów do 2030 roku.
Michał Kawęcki, urodzony w 1987 roku. Politolog, założyciel i prezes Stowarzyszenia Sympatyków I. Lwowskiego Klubu Sportowego Czarni Lwów. Autor monografii najstarszego polskiego klubu piłkarskiego.
Źródła:
http://Bikemag.hu – węgierski magazyn o rowerach i kolarstwie
http://carpathianrace.eu – Karpacki Wyścig Kurierów pamięci Wacława Felczaka
http://www.uec.ch – strona Węgierskiego Związku Kolarskiego
https://www.tourdehongrie.hu – strona Tour de Hongrie